Volgens burgemeester Theo Weterings van de gemeente Tilburg is de verplichte aanwijzing van een noodopvanglocaties voor asielzoekers niet de manier waarop de overheid om moet gaan met de gemeenten. Dat zegt hij namens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) in Nieuwsuur.

Onlangs wees demissionair staatssecretaris Ankie Broekers-Knol van Justitie, de gemeenten Venray, Gorinchem, Enschede en de regio Rotterdam aan om verplicht noodopvang voor asielzoekers te faciliteren. 

De inzet van dit middel kan de verhoudingen tussen het Rijk en de gemeenten onder druk zetten, denken deskundigen. Zij vragen zich ook af of de juridische onderbouwing van deze aanwijzing voldoende is en of gemeenten wel gehoor moeten geven aan de aanwijzing.

Geerten Boogaard, hoogleraar decentrale overheden aan de Universiteit Leiden zegt dat een bestuurlijke aanwijzing een uitzonderlijk middel is dat niet vaak wordt ingezet. Nu is dat wel het geval, maar de vraag is of het terecht is ingezet. "Er is een aanwijzing, maar niemand weet of de staatssecretaris wel bevoegd is om die te geven. Want er is onvoldoende onderbouwing. Dus de vraag is of dit geen gesuggereerde bevoegdheid is."

Als er sprake is van een gesuggereerde bevoegdheid, is dat volgens Boogaard schadelijk voor de interbestuurlijke verhoudingen. Dat de brief de verhoudingen op scherp heeft gezet blijkt ook uit de reactie van de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb. Hij noemde de aanwijzing een "bot en grof middel". Daarnaast noemde hij de argumenten van de staatssecretaris 'ondeugdelijk'.

Ook hoogleraar staatsrecht Wim Voermans denk niet dat dit een goed middel is om lokale overheden mee over de streep te trekken. "Ik denk dat het Rijk zo niet met gemeenten moet omgaan. Leg geen verplichting op, maar ga met ze in gesprek."

Theo Weterings, commissievoorzitter Bestuur en Veiligheid van de VNG, spreekt de hoop uit dat het kabinet dit niet vaker gaat doen. Hij hoopt dan ook dat het voornemen om dat wel te doen, wordt geschrapt uit het coalitieakkoord. "Het is echt een aanfluiting. Dit is niet de manier hoe de Rijksoverheid moet omgaan met gemeenten. Een aanwijzing is echt een paardenmiddel."

Boogaard zou graag zien dat er een meer structurele oplossing komt. Weterings zou liever zien dat de leegstaande locaties worden gebruikt voor andere doeleinden. Bijvoorbeeld voor het huisvesten van spoedzoekers, studenten of arbeidsmigranten. Weterings benadrukt dat de bereidheid om te helpen er wel degelijk is bij gemeenten. Geerten Boogaard ziet dat ook, gemeenten geven gehoor aan de oproep van Broekers-Knol. 

Als gemeenten deze aanwijzing niet willen opvolgen, is het volgens Boogaard nog maar de vraag of het Rijk middelen heeft om navolging toch af te dwingen. "Zolang het niet duidelijk is dat het een bindende aanwijzing is, is er geen enkele grond om iets te doen als gemeenten het niet opvolgen."

Weterings kan nog niet zeggen of gemeenten naar de rechter stappen. "Ik ben ook van mening dat er weinig juridische onderbouwing is." Toch benadrukt hij vooral dat gemeenten tijdiger moeten weten hoeveel plekken nodig zijn, dan hoeven ze geen juridische strijd aan te gaan. "Maar ik begrijp dat er naar gekeken wordt en het gaat ook vast gebeuren."