Op maandag 15 april 2024 organiseert Kring Venray van het Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap (LGOG) een lezing getiteld ‘De Zwarte Dood en complottheorieën en misinformatie tijdens de coronapandemie’. Spreker is dr. Joris Roosen. De lezing wordt gehouden in het auditorium van het Venrays Museum, Mgr. Goumansplein 1, 5801 CZ Venray, en begint om 19.30 uur.

De Zwarte Dood

De coronapandemie, die we pas - naar we hopen - achter de rug hebben, staat bij ons allen in het geheugen gegrift. Epidemieën zijn in de geschiedenis van de mensheid wel vaker voorgekomen. Een berucht voorbeeld is de pestepidemie die in het midden van de veertiende eeuw woedde. Die pandemie eiste alleen al in Europa vele tientallen miljoenen dodelijke slachtoffers. Het is moeilijk de sterftecijfers te schatten, maar men denkt aan percentages tussen de 30 en 60 procent van de bevolking. De oorzaak was toen niet bekend. Veel mensen geloofden dat de epidemie een straf van God was. Ook kregen minderheden onder de bevolking de schuld, in het bijzonder Joden. Deze epidemie wordt de Zwarte Dood genoemd.

Tijdens de lezing zal Joris Roosen ons meer vertellen over het ontstaan van de Zwarte Dood, de verspreiding van de pest en de gevolgen daarvan. De aangroei van de bevolking en het economisch herstel na de epidemie varieerden per regio. De spreker zal uitleggen dat dit met name kan worden verklaard door de keuzes die werden gemaakt.

Parallellen met de corona-epidemie: herhaalt de geschiedenis zich?

De corona-epidemie heeft ontegenzeggelijk veel minder slachtoffers geëist dan de pestepidemie, vooral dankzij de ontdekking en toepassing van vaccins. Toch zijn er talrijke parallellen te zien tussen de Zwarte Dood en de corona-epidemie.

Tijdens de corona-epidemie vaardigde de overheid zogenaamde ‘lockdowns’ uit, die mensen in hun bewegingsvrijheid beperkten. Voor mensen die besmet waren, met besmette mensen in aanraking waren geweest of uit gebieden kwamen waar de besmetting heerste, gold een quarantaineperiode. Ook tijdens de periode van de pest in de middeleeuwen kende men het verschijnsel quarantaine. Het woord quarantaine is afkomstig van het Italiaanse quaranta giorni, veertig dagen. Schepen moesten 40 dagen wachten voordat er gelost mocht worden, en de bemanning moest in die periode aan boord blijven. Daarmee werd beoogd te voorkomen dat ziektes werden overgedragen. Ook toen al had men in de gaten dat men uit de buurt moest blijven van mensen die ziek waren.

Velen denken misschien dat het dragen van mondkapjes een modern verschijnsel is. Maar ten tijde van de pestepidemie droegen pestdokters al snavelmaskers.

Tijdens de corona-epidemie wemelde het van complottheorieën, mede verspreid via sociale media. Ook de pestepidemie kende complottheorieën. Joodse minderheden zouden waterputten vergiftigen, met als gevolg Jodenvervolging. Heidenen zouden de pest verspreiden. Ook katten werden verantwoordelijk gehouden voor de verspreiding. Die werden dan ook massaal gedood met als gevolg dat er meer ratten kwamen. Het zoeken van een verklaring en soms ook zondebokken lijkt van alle tijden. Natuurlijk weten we nu meer over de oorzaken en bestrijding van epidemieën. Maar toch doemen ook nu nog complottheorieën in allerlei varianten op, van ontkenningen dat er een epidemie is tot ‘oplossingen’ ter voorkoming van besmetting en onbewezen remedies van kwakzalvers.

Het Limburgse briefhoofdenproject

Na de lezing zal Joris kort aandacht vragen voor het ‘Limburgse briefhoofdenproject’ van het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg (SHCL). Briefhoofden geven een schat aan informatie op diverse gebieden. Tot op heden zijn er over dit onderwerp echter weinig publicaties en studies verschenen. Het SHCL heeft daarom het ‘Limburgse briefhoofdenproject’ op touw gezet om briefhoofden digitaal te ontsluiten. Momenteel zijn er ca. 25000 briefhoofden gedigitaliseerd. In een volgende fase van het project is het de bedoeling om deze met hulp van vrijwilligers in Excel te beschrijven.

Spreker

Joris Roosen (1987) studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Gent. Hij promoveerde in 2020 aan de Universiteit Utrecht op een proefschrift over de demografische impact van de Zwarte Dood in het graafschap Henegouwen.

Thans is hij hoofd van de afdeling onderzoek en adjunct-directeur van het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg. Daarnaast is hij als universitair docent verbonden aan de Faculteit der Cultuur- en Maatschappijwetenschappen van de Universiteit Maastricht en het University College Maastricht. Zijn huidige onderzoeksterrein is de rurale geschiedenis van Limburg tijdens de vroegmoderne periode en meer in het bijzonder in de Maasvallei tijdens de achttiende eeuw. Joris woont met zijn gezin in Weert.

 Aanmelding
I.v.m. het door de brandweer gemaximaliseerde aantal bezoekers worden belangstellenden verzocht zich aan te melden bij de secretaris van Kring Venray. Dat kan via een e-mail naar: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..

 Volgende activiteit

Op maandag 27 mei 2024 verzorgen Wim van Delft en Sjeng Ewalds in het Venrays Museum twee lezingen over respectievelijk ‘Mariaverering in Oostrum’ en ’50 jaar begraafplaats Boschhuizen’.